Παναγιώτης Κανελλόπουλος: πολιτικός και διανοούμενος

Άρθρο στην εφημερίδα “ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ” 11/09/2020

Ήταν πρωτίστως πολιτικός ή διανοούμενος ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος; Η μακρά, έντονη παρουσία του στον ελληνικό δημόσιο βίο επέδρασε άραγε ανασταλτικά στο πνευματικό του αποτύπωμα; Βίωσε εσωτερικό διχασμό ή πορεύτηκε σε αλληλοσυμπληρούμενες τροχιές στη ζωή του;

Το ερώτημα αποκτά ιστορική αξία, με αφορμή τη συμπλήρωση 34 ετών από τον θάνατό του, στις 11 Σεπτεμβρίου του 1986.

Πολλοί αναλυτές της προσωπικότητας του Παναγιώτη Κανελλόπουλου θα αναφερθούν σε έναν «υπαρξιακό διχασμό» που τον διακατείχε σε όλη του την πορεία στερώντας του, κατ΄αυτούς, τη δυνατότητα να καταξιωθεί ως άνθρωπος του πνεύματος διεθνώς.

Λέει συγκεκριμένα ο πρώην πρωθυπουργός Γεώργιος Ράλλης: «Με την πολυμορφία των ταλέντων του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο ‘αναγεννησιακός άνθρωπος’ του αιώνα μας. Θεωρώ βέβαιο ότι σε οποιονδήποτε από τους τομείς (ποιητής, φιλόσοφος, λογοτέχνης, ιστορικός, ρήτωρ, θεωρητικός της τέχνης, πανεπιστημιακός, πολιτικός) και αν είχε αφοσιωθεί αποκλειστικά, θα διακρινόταν ιδιαίτερα, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Πάνω απ’ όλα όμως, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ήταν ένας αληθινός Έλληνας στη σκέψη και ένας φλογερός πατριώτης στην ψυχή. Πίστευε βαθιά και σταθερά ότι είχε υποχρέωση να θέσει όλα του τα χαρίσματα και τα εφόδια, όλες του τις δυνάμεις στην υπηρεσία της αναγέννησης της φτωχής, ταλαιπωρημένης και διχασμένης πατρίδας του, αναλαμβάνοντας μια πολιτική σταυροφορία».

Ο ίδιος ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος σε ένα κείμενό του, ουσιαστικά απορρίπτει την λογική του εσωτερικού διχασμού και μας πείθει για την υπαρξιακή του αρμονία και τη συνειδητή έλλογη επιλογή του: «Δε με εμπόδισε να συμφιλιώνω άνετα μέσα μου τη δράση στην πολυθόρυβη πολιτική αγορά με τη σιωπή του πνευματικού ερημητηρίου, με την έρευνα και τη συγγραφική δραστηριότητα». Mε τη στάση του, ενσάρκωσε τη ρήση «δεν φταίνε οι πολιτικοί που δεν είναι φιλόσοφοι. Φταίνε οι φιλόσοφοι που δεν γίνονται πολιτικοί».

Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος σε μια μεστή, σε χρόνια δύσκολα για τον τόπο, αλλά και με πολλές πίκρες πολιτική πορεία μετουσίωσε στην πράξη το πνεύμα που υπηρέτησε άοκνα και γενναία σε όλη του τη ζωή. Κήρυξε με τα πεπραγμένα του:

α) Στη διάρκεια των μεγάλων αντιπαραθέσεων μετά τον εθνικό διχασμό, συνέβαλε στην Εθνική Ενότητα κόντρα στα μίση και τα πάθη της εποχής, ιδρύοντας το Εθνικό Ενωτικό Κόμμα σε ηλικία μόλις 33 ετών. Ο ιστορικός παρατηρητής, εντελώς ανθρώπινα θα τον τοποθετούσε στην ηγεσία του Λαϊκού κόμματος που ίδρυσε ο εκτελεσθείς θείος του Δημήτριος Γούναρης, όπως ακριβώς του το ζητούσαν τα στελέχη της κεντροδεξιάς παράταξης του Λαϊκού Κόμματος.

β) Σε όλη τη διάρκεια της μακρόχρονης πολιτικής του πορείας, τη συνέπεια και την πίστη του στη Δημοκρατία. Αυτός μόνος από το σύνολο των καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών δεν ενέδωσε στη διαταγή των δικτατόρων του 1935 να ορκιστούν οι ακαδημαϊκοί πίστη προς τη Βασιλεία. Παραιτήθηκε από την έδρα της Κοινωνιολογίας, της οποίας υπήρξε και ιδρυτής, αφήνοντας πίσω του μια λαμπρή ακαδημαϊκή σταδιοδρομία για να υπηρετήσει τα ιδεώδη του.

Από την πρώτη ώρα της δικτατορίας του 1967 έως την τελευταία του 1974, υπήρξε ο ηγέτης της αντίστασης του συνόλου του δημοκρατικού πολιτικού κόσμου στην πατρίδα μας.

γ) Το εθνικό του φρόνημα, όταν 38 ετών πλέον, και μετά σχεδόν τέσσερα έτη εξορίας από τη δικτατορία Μεταξά, ζήτησε και κατετάγη ως απλός οπλίτης στην πρώτη γραμμή του ελληνοιταλικού πολέμου.

δ) Την ηθική συμπεριφορά προς πάσα κατεύθυνση διαθέτοντας το σπάνιο χαρακτηριστικό της αυτοκριτικής και της μεταμέλειας για λάθη του, μαζί με την σεμνότητα στις πάμπολλες φορές που δικαιώθηκαν οι αποφάσεις και οι επιλογές του.

ε) Την προσήλωσή του στην Ενωμένη Ευρώπη, αφενός ως συνέχεια του αρχαίου ελληνικού και βυζαντινού κόσμου και αφετέρου, ως φυσικό ιστορικό και πολιτικό χώρο της σύγχρονης Ελλάδας. Υπέγραψε το 1961 ως Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης τη Συνθήκη Σύνδεσης της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Παράλληλα, αφιέρωσε πάνω από μια δεκαετία στη συγγραφή της “Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πνεύματος”, το οποίο αποτελεί ένα μνημειώδες έργο ζωής, μοναδικό στην παγκόσμια βιβλιογραφία.

Τι υπήρξε λοιπόν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος; Ενας συνειδητός πολίτης με λαμπρά χαρίσματα, ευρυμάθεια και μεγαλοσύνη ψυχής. Ήταν, ας μου επιτραπεί η έκφραση, ένας σοφός. Ένας μεγάλος και συνεπής δημοκράτης, ένας πολιτικός οραματιστής, ένας πρωταγωνιστής των πολιτικών αγώνων, ένας γενναίος Έλληνας, ένας Ευρωπαίος στοχαστής, ένας Πανεπιστημιακός δάσκαλος, ένας φιλόσοφος, ένας ιστορικός. Ήταν, και θα είναι παράλληλα ένας ποιητής της ψυχής και της ζωής. Δικαίως έχει θέση μεταξύ των μεγάλων Ελλήνων.