Το πλέον πολυσυζητημένο αντικείμενο των ημερών είναι η μάσκα (στα ιταλικά masca, στα γαλλικά masque). Η ελληνική ονομασία της είναι προσωπίδα, η οποία όμως αναφέρεται περισσότερο σε ομοίωμα με τα χαρακτηριστικά προσώπου, σε προσωπείο. Στην αρχαιότητα φοβέριζαν τα παιδιά με το μορμολύκειο, μια προσωπίδα που παρίστανε τη μυθολογική Μορμώ, έναν θηλυκό δαίμονα ή βρικόλακα.

• Από τον Ελευθέριο Σκιαδά

Στην επικαιρότητα, όμως, είναι οι μάσκες προσώπου που χρησιμοποιούνται για υγειονομικούς λόγους και των οποίων η ιστορία είναι μακρά. Κατά τη διάρκεια της πανώλης που έπληξε την ήπειρο το 1619, ο ιδιαίτερος γιατρός του Λουδοβίκου ΙΓ΄ κατασκεύασε μία ενδυμασία από μαροκίνο, ένα δέρμα ιδιαίτερα λεπτό και στιλπνό από κατσίκα ή τράγο. Από τον 16ο αιώνα χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή γαντιών, πορτοφολιών κ.ά. Ο εν λόγω γιατρός, λοιπόν, έπαιρνε διάφορες προφυλάξεις, όπως, π.χ., δεν έβγαινε ποτέ χωρίς σκόρδο στο στόμα, απήγανο στη μύτη και μοσχολίβανο στα αυτιά! Χρησιμοποιούσε, λοιπόν, και μια ιδιόμορφη μάσκα από μαροκίνο με εξαιρετικά μακριά μύτη, που έμοιαζε με ράμφος πτηνού!

Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην επιδημία της χολέρας του 1832, όταν πολλοί ήταν εκείνοι στη Γαλλία που πίστευαν ότι προστατεύονταν από τη νόσο με μάσκα στο πρόσωπο και γάντια στα χέρια. Πράγματι, τους παρείχαν προστασία, αλλά και τότε υπήρχαν οι αμφισβητίες, οι οποίοι τους αποκαλούσαν φοβιτσιάρηδες, και κυκλοφορούσε πλήθος χιουμοριστικών ανεκδότων και σκίτσων.

Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα πλέον, η πρόοδος που σημειώθηκε στη μικροβιολογία με τις ανακαλύψεις του Λουί Ζαν Παστέρ οδήγησε στη χρήση αντισηπτικών ουσιών. Προς τα τέλη του ίδιου αιώνα ο Πολωνός χειρουργός Ζαν Μικούλιτζ Ραντέτσκι (1850-1905) δημιούργησε τη χειρουργική μάσκα για να καλύπτει τη μύτη και το στόμα και χρησιμοποίησε τα ιατρικά γάντια στη διάρκεια χειρουργικής επέμβασης. Την ίδια χρονιά (1897) και άλλος χειρουργός στο Παρίσι άρχισε να φορά μάσκα στο χειρουργείο. Ηταν μια μέθοδος ελέγχου των λοιμώξεων, η οποία διαδόθηκε ευρέως στον υγειονομικό κόσμο.

Τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα η χρήση της ιατρικής μάσκας εξαπλώθηκε και πολλοί ασχολήθηκαν με διάφορα σχέδια κατασκευής της. Κατασκευάζονταν συνήθως από στρώματα βαμβακερής γάζας και είχαν ως κύριο στόχο να αποτρέπουν τη μετάδοση σταγονιδίων από και προς τον χρήστη. Οι περισσότερες μάσκες μπορούσαν να πλένονται και να επαναχρησιμοποιούνται και, εάν είχαν μεταλλικά μέρη, να αποστειρώνονται.

Πάντως, η μάσκα, όπως τη γνωρίζουμε στις ημέρες μας, τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς τη χρήση, δηλαδή για να καλύπτει το στόμα και τη μύτη, καθιερώθηκε ευρέως κατά τη διάρκεια της πανώλης της Κίνας και της Μαντζουρίας (1910-11) και κυρίως της πανδημίας της γρίπης (1918-1919). Τότε καθιερώθηκε ως μέσο προστασίας κυρίως των γιατρών αλλά και των ασθενών από λοιμώδεις ασθένειες. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια εκείνης της πανδημίας γρίπης η χρήση της μάσκας έγινε υποχρεωτική για τις αστυνομικές δυνάμεις, τους γιατρούς, ακόμη και για τους κατοίκους ορισμένων περιοχών των ΗΠΑ.

Πώς φτάσαμε από τις υφασμάτινες στις χάρτινες

Στις αρχές του 20ού αιώνα η χρήση μάσκας για ορισμένους ήταν αμφιλεγόμενη, παρότι σε ορισμένες πόλεις, όπως το Σαν Φρανσίσκο, η μείωση των θανάτων από γρίπη οφειλόταν εν μέρει στην πολιτική υποχρεωτικής χρήσης της μάσκας. Η μάσκα έφευγε πλέον από τον περιορισμένο χώρο του χειρουργείου και καλούνταν να προστατεύσει τον χρήστη από τη μόλυνση.

Από τη δεκαετία του 1930 οι υφασμάτινες ιατρικές μάσκες άρχισαν να αντικαθίστανται από χάρτινες μάσκες μιας χρήσης και από τη δεκαετία του 1960, κυρίως, εφευρέθηκαν μάσκες από διάφορα υλικά και σχήματα. Η εξάπλωση της γενικότερης αντίληψης για τη χρήση υλικών μιας χρήσης (σύριγγες, βελόνες, δίσκοι, χειρουργικά εργαλεία κ.ά.) από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και τις αρχές της επόμενης δεκαετίας σήμανε και την ολική σχεδόν χρήση της μάσκας μιας χρήσης. Ωστόσο, παλαιότερες μελέτες επιμένουν πως ανώτερες σε ποιότητα και χρησιμότητα είναι οι μάσκες που είναι κατασκευασμένες από τετράφυλλο βαμβάκι μουσελίνα.