Του Μητροπολίτου Αιτωλίας και Ακαρνανίας κ. Δαμασκηνού
Το Τριώδιο αποτελεί την αφετηρία μιας διαδρομής, η οποία θα τερματιστεί με την λειτουργία της Αναστάσεως. Τόσο το Τριώδιο όσο και η Μεγάλη Σαρακοστή που θα ακολουθήσει, έχουν ένα και μοναδικό στόχο: Την προετοιμασία όλων μας, προκειμένου, σταδιακά, να απαγκιστρωθούμε από τις μάταιες μικροχαρές της καθημερινότητας και να προετοιμάσουμε τον εαυτό μας να υποδεχτεί τον Αναστημένο Χριστό, την πηγή της αλήθειας, της αθανασίας και της αιώνιας χαράς.
Ιδιαίτερα η περίοδος του Τριωδίου, αποτελεί περίοδο ανατροπών. Ανατροπών της νοοτροπίας, αλλά και των κριτηρίων του κόσμου μας, ο οποίος δεν διαφέρει και πολύ από τον κόσμο που συνάντησε ο Χριστός μας, όταν ήρθε στην γη. Όπως τότε, έτσι και σήμερα, ο άνθρωπος έχει την τάση να αυτοθαυμάζεται, να μεταβάλλεται σε είδωλο του εαυτού του, να αναζητά τρόπους να αποδείξει την υπεροχή του απέναντι στους άλλους, να διακηρύσσει τα κατορθώματά του και να αναζητά επίμονα τον έπαινο των ανθρώπων, αλλά και του ίδιου του Θεού, τον Οποίο θεωρεί ως έναν επουράνιο βαθμολογητή που απονέμει αριστεία.
Σήμερα, ένας τέτοιος άνθρωπος, ο Φαρισαίος της παραβολής, ευθυτενής και βέβαιος για την θρησκευτική του συνέπεια, στέκεται σε εμφανές σημείο μέσα στον ναό των Ιεροσολύμων, καταθέτει ενώπιον Θεού και ανθρώπων τα κατορθώματά του, την νηστεία, την ελεημοσύνη και όλα τα υπόλοιπα, και, ουσιαστικά, φτάνει στο σημείο να απαιτεί δικαιωματικά την εύνοια του Θεού, αφού προηγουμένως έχει φροντίσει με την μεγαλοστομία του να εξασφαλίσει τον θαυμασμό των ανθρώπων. Δεν του αρκεί όμως αυτό. Πρέπει οπωσδήποτε να βρεθεί κάποιος, ο οποίος, με τον αμαρτωλό τρόπο της ζωής του θα αναδεικνύει ακόμη περισσότερο την δική του αγιότητα.
Αυτός ο «κάποιος» βρίσκεται ήδη μέσα στον ναό. Αν και στέκεται σχεδόν κρυμμένος, ο Φαρισαίος τον εντοπίζει και γρήγορα τον μεταβάλλει σε θύμα του χλευασμού και της κατάκρισής του. Ο Τελώνης όμως δεν επηρεάζεται από τα λόγια του. Όσα του καταλογίζει ο αυτόκλητος κριτής του είναι πολύ λιγότερα από εκείνα που καταλογίζει ο ίδιος στον εαυτό του. Ο Φαρισαίος καταμετρά αμαρτίες, ο Τελώνης όμως βιώνει ένα βαθύ αίσθημα συνολικής αποτυχίας και αναξιότητας, που τον κάνει να μην έχει πρόσωπο ούτε καν να ατενίσει προς τον ουρανό. Αυτή την βαθιά συντριβή, αυτή την συναίσθηση πως βρέθηκε ανάξιος της αγιότητας και των δωρεών του Θεού δεν μπορεί να την περιγράψει με λόγια. Η συντριβή του παίρνει μόνον την μορφή μιας μικρής προσευχής που ζητά, όμως, ένα μεγάλο έλεος: «ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ».
Δεν είναι τυχαίο, αδελφοί μου, πως και οι δύο πρωταγωνιστές της υπέροχης σημερινής ευαγγελικής περικοπής απευθύνονται στον ίδιο Θεό και έχουν καταφύγει στον ίδιο τόπο. Και οι δύο βρίσκονται μέσα στον ναό, τον ίδιο Νόμο γνωρίζουν και τα ίδια κριτήρια έχουν διδαχθεί, σχετικά με το καλό και το κακό. Με βάση τα κριτήρια αυτά, όντως, ο Φαρισαίος υπερέχει του Τελώνη. Οι καλές του πράξεις είναι αληθινές, έχουν όμως δηλητηριαστεί από την υπερηφάνεια. Τί τραγικό! Αυτές οι ίδιες πράξεις, που τις αναφέρει ως απόδειξη της σωτηρίας του μεταβάλλονται από την υπερηφάνεια σε αιτία της καταδίκης του. Ξεχνώντας πως όλα τα αγαθά, υλικά και πνευματικά, αποτελούν αποκλειστικά και μόνο δωρεές του Θεού, αποκόπτεται από τον Κύριο του ελέους, αποκόπτεται από τους συνανθρώπους του και απομένει μόνος και εγκλωβισμένος στην κόλαση της μοναξιάς του. Για τον λόγο αυτό, το Ευαγγέλιο αναφέρει πως προσευχόταν «σταθείς προς εαυτόν», δηλαδή προσευχόταν, τοποθετώντας απέναντί του ως θεό ψεύτικο, ως είδωλο, τον ίδιο τον εαυτό του.
Ο Τελώνης όμως δεν έχει υποπέσει σε αυτή την πλάνη. Στο κέντρο της καρδιάς του, εκεί που ο Φαρισαίος έχει τοποθετήσει τον θεοποιημένο εαυτό του, εκείνος έχει τοποθετήσει τον αληθινό Θεό. Αντί για το δηλητήριο της υπερηφάνειας, την ψυχή του έχει πλημμυρίσει το φως της ταπεινοφροσύνης. Τί είναι σε θέση να δει, ενώ ο Φαρισαίος αδυνατεί;
Πρώτον, αντιλαμβάνεται πως και όλες τις εντολές να εφαρμόσει στο ακέραιο, πράγμα πρακτικώς αδύνατον, η συνάντηση με τον πανάγιο Θεό θα προέλθει, όχι από τα προσωπικά του πνευματικά κατορθώματα αλλά από το έλεος και την απέραντη θεία φιλευσπλαχνία Του. Η σωτηρία θα προκύψει, όχι ως ανταμοιβή αλλά ως θείο δώρο. Οι καλές πράξεις είναι βεβαίως απαραίτητες και κρατούν τον άνθρωπο στον δρόμο του Θεού. Ο Τελώνης όμως έχει αντιληφθεί πως η ταπεινοφροσύνη κρατεί διαρκώς ορατό τον τερματισμό αυτού του δρόμου, που δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον Χριστό.
Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη: Ο Τελώνης αντιπροσωπεύει τον άνθρωπο εκείνον, ο οποίος έχει συνειδητοποιήσει το νόημα και τον λόγο της ενανθρωπίσεως του Κυρίου μας. Όταν οι Φαρισαίοι διαμαρτύρονταν, γιατί ο Χριστός να συναναστρέφεται τους αμαρτωλούς, η απάντησή Του ήταν αποκαλυπτική. Τι τους απάντησε; «Δεν χρειάζονται γιατρό οι υγιείς, αλλά οι άρρωστοι».
Γνωρίζουμε βέβαια πως, απολύτως υγιείς στην ψυχή άνθρωποι δεν υπάρχουν. Ο Κύριός μας, λοιπόν, αναφέρεται σε εκείνους που ασθενούν, αλλά έχουν ψευδαίσθηση υγείας. Όντως, γι’ αυτούς, οι οποίοι πιθανόν και να διακηρύσσουν την ευσέβειά τους, ο Χριστός είναι άχρηστος και περιττός. Μόνον οι ταπεινοί, οι οποίοι διακρίνουν διαρκώς τα λάθη και τις ατέλειές τους, ανοίγουν την καρδιά τους στον Θεό και τον ευγνωμονούν σε κάθε στιγμή της ζωής τους για την ταπείνωση και την θυσία Του. Για τον λόγο αυτό, ως Άγιοι της Εκκλησίας ανακηρύχτηκαν και ανακηρύσσονται όσοι παραμένουν διαρκώς ταπεινοί και, με πρώτο τον απόστολο Παύλο, κηρύσσουν στον κόσμο: «Χριστός Ιησούς ήλθε στον κόσμο αμαρτωλούς σώσαι, ων πρώτος ειμί εγώ» (Α Τιμ. 1,15).
Ο Τελώνης, ο οποίος σήμερα στέκεται ενώπιόν μας, μάς δείχνει με την συμπεριφορά του, κυρίως όμως με το ψυχικό του φρόνημα, το αληθινό νόημα του Τριωδίου, αλλά και τον αληθινό δρόμο που οδηγεί στην ομοίωση με τον Θεό. Ο άνθρωπος που θα ενστερνιστεί την ταπεινοφροσύνη του Τελώνη, παύει να εκτοπίζει διαρκώς τον Θεό από την καρδιά του, παύει όμως και να στρέφει περιφρονητική και επικριτική την ματιά του προς τους αδελφούς του. Όποιος γεύτηκε το έλεος του Θεού γίνεται ο ίδιος πηγή ελέους για τον συνάνθρωπό του. Ο κόσμος γέμισε από κριτές, διψά όμως για ελεήμονες. Ας γίνουμε λοιπόν εμείς εικόνες του φιλεύσπλαχνου Θεού, προστατεύοντας τον εαυτό μας από την αυτοθέωση και την κατάκριση και χαρίζοντας στον κόσμο την επιείκεια και την αποδοχή. Άλλωστε, αυτές τις δωρεές δεχόμαστε αδιαλείπτως και εμείς από Εκείνον, ο Οποίος μας καλεί από σήμερα να τον ακολουθήσουμε στον ανηφορικό δρόμο της άκρας ταπείνωσής Του.
