Η πανδημία του κορονοϊού -εκτός από τον SARS-CoV-2, έναν ιό χωρίς εποχικότητα- άφησε πίσω της πολλά ακόμη προβλήματα, όπως επιδημιολογική αστάθεια, κουρασμένα συστήματα Υγείας, εμβολιαστική κόπωση και, κυρίως, το πιο ύπουλο απ’ όλα: ένα ενδυναμωμένο δίκτυο παραπληροφόρησης, που γεννήθηκε με αφορμή τους εμβολιασμούς και συνεχίζει να κυκλοφορεί και να παραπλανεί.

Στην περίοδο της Covid-19, οι ψευδείς ειδήσεις για τα εμβόλια εξαπλώθηκαν πιο γρήγορα και από τον ίδιο τον ιό, ενώ η υπονόμευση της εμπιστοσύνης των πολιτών στην επιστήμη και τους θεσμούς μπλόκαρε κρίσιμες παρεμβάσεις δημόσιας Υγείας και στοίχισε ανθρώπινες ζωές.

Μέτρα

Σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα, ο Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) λαμβάνει μέτρα και δημιουργεί παρακαταθήκη για την επόμενη κρίση δημόσιας Υγείας. Συγκεκριμένα, θεσπίζει έναν οργανωμένο μηχανισμό που θα εντοπίζει, θα αξιολογεί και -όταν χρειάζεται- θα απαντά στην παραπληροφόρηση πριν αυτή προλάβει να εξαπλωθεί και να ριζώσει.

Το νέο μέτωπο απέναντι στην παραπληροφόρηση του Διαδικτύου του ΕΟΔΥ, που το ανοίγει με τη συμβολή επιστημόνων και με «όπλο» μια ηλεκτρονική πλατφόρμα, φιλοδοξεί να αποτελέσει «ασπίδα» δημόσιας Υγείας, αρχίζοντας από το πιο κρίσιμο και ευάλωτο πεδίο: τα εμβόλια.

Το νέο σύστημα βρίσκεται ήδη σε πιλοτική λειτουργία. Σήμερα λειτουργεί ως ειδικό γραφείο στον ΕΟΔΥ, ενώ μέσα στους επόμενους μήνες αναμένεται να ολοκληρωθεί η διαδικασία προμήθειας και εγκατάστασης του αλγορίθμου που χρησιμοποιεί για τον ίδιο σκοπό και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων (ECDC). Πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα εξελιγμένο τεχνολογικό εργαλείο που θα «σαρώνει» το Διαδίκτυο, τα social media και τις ανοιχτές διαδικτυακές κοινότητες, εντοπίζοντας περιεχόμενο που σχετίζεται με παραπληροφόρηση.

Η διαδικασία

Οπως εξηγεί στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής ο πρόεδρος του ΕΟΔΥ, καθηγητής Υγιεινής και Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Χρήστος Χατζηχριστοδούλου, το σύστημα στηρίζεται σε έναν μηχανισμό λέξεων-κλειδιών, ο οποίος εντοπίζει περιεχόμενο που εμπίπτει σε θεματικές παραπληροφόρησης. Στην πρώτη φάση, το επίκεντρο είναι τα εμβόλια, όπου τα fake news έχουν αποδειχθεί διαχρονικά ιδιαίτερα διαδεδομένα με σοβαρό αντίκτυπο στη δημόσια Υγεία.

«Μας ενδιαφέρει και θα δουλέψουμε με τα εμβόλια στην πρώτη φάση. Αν εντοπίζουμε κάποια fake news που έχουν υψηλό κίνδυνο διασποράς ψευδών ειδήσεων, θα απαντάμε ως οργανισμός, για να αποκαθιστούμε την αλήθεια», εξηγεί.

Ο αλγόριθμος θα «σκανάρει» κείμενα, σχόλια και αναρτήσεις, θα καταγράφει το περιεχόμενο και -εφόσον ταιριάζει με προεπιλεγμένες φράσεις και όρους- θα το προωθεί στους ειδικούς επιστήμονες. Εκείνοι θα αξιολογούν αν η πηγή είναι υψηλής ή χαμηλής επισκεψιμότητας και θα κατατάσσουν το εύρημα σε τρεις κατηγορίες κινδύνου: υψηλού, μεσαίου και χαμηλού.

«Αν είναι κάτι χαμηλής επικινδυνότητας, δεν χρειάζεται να το κάνουμε γνωστό οι ίδιοι και να πυροδοτήσουμε ακόμη μεγαλύτερη διάδοσή του», εξηγεί ο κ. Χατζηχριστοδούλου και συνεχίζει:

«Αν, όμως, είναι υψηλού κινδύνου, η απάντηση πρέπει να επικεντρωθεί στα πραγματικά δεδομένα και όχι στην επανάληψη των fake news», υπογραμμίζει.

Η επιλογή των εμβολίων ως πρώτου πεδίου αναζήτησης θεωριών συνωμοσίας ήταν αναμενόμενη, καθώς είναι ένας από τους τομείς που έχουν δεχθούν τις μεγαλύτερες επιθέσεις παραπληροφόρησης τα τελευταία χρόνια.

Η επόμενη φάση θα επεκταθεί σε θέματα δημόσιας Υγείας και πρόληψης – όχι σε θεραπείες ή διαγνώσεις, όπως ξεκαθαρίζει ο πρόεδρος του ΕΟΔΥ, διότι αυτά δεν εμπίπτουν στον πυρήνα αρμοδιοτήτων του οργανισμού.

Ενα βασικό στάδιο της διαδικασίας είναι η αναζήτηση πληροφοριών σε ευρωπαϊκούς οργανισμούς, όπως το ECDC και ο ίδιος ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ).

Αν μία παραπλανητική είδηση έχει ήδη απαντηθεί επίσημα σε άλλη χώρα, τότε οι ειδικοί του ΕΟΔΥ θα εντοπίζουν την απάντηση, θα την επικαιροποιούν -εφόσον υπάρχουν νεότερα δεδομένα- και θα προετοιμάζουν για δημοσίευση την ελληνική εκδοχή της.

Η απάντηση μπορεί να δημοσιευθεί στο ίδιο σημείο όπου εμφανίστηκαν τα fake news ή -αν πρόκειται για ζήτημα αυξημένης επικινδυνότητας- μπορεί ακόμη και να εκδοθεί από τον ΕΟΔΥ επίσημη ενημέρωση με τη μορφή ανακοίνωσης στα media.

 Κλειστές ομάδες

Ενα σημαντικό τμήμα της παραπληροφόρησης παράγεται μέσα σε κλειστές ομάδες, όπου ο οργανισμός δεν έχει δυνατότητα πρόσβασης. Ο πρόεδρος του ΕΟΔΥ αναγνωρίζει ότι αυτό αποτελεί πραγματική πρόκληση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο εντοπισμός γίνεται μέσω των δημόσιων αναφορών, ενώ η διαχείριση παραπληροφόρησης που «μεταδίδεται» από κλειστές σε ανοιχτές πλατφόρμες απαιτεί ειδική αντιμετώπιση.

«Εκεί θα σταθούμε», σημειώνει ο κ. Χατζηχριστοδούλου, «γιατί τέτοια κλειστά συστήματα πληροφόρησης δεν περιορίζονται στα εμβόλια. Από θεωρίες συνωμοσίας μέχρι φαινόμενα τύπου “flat earth” (σ.σ.: οι θεωρίες συνωμοσίας για την “επίπεδη Γη”) επηρεάζονται ιδιαίτερα νέοι άνθρωποι που εκτίθενται σε λάθος πληροφορία από μικρή ηλικία».

 Σκέψεις για καταγγελίες από πολίτες

 Σύμφωνα με πληροφορίες, εξετάζεται και η δυνατότητα οι πολίτες να μπορούν -σε επόμενη φάση- να υποβάλουν καταγγελίες για fake news που εντοπίζουν οι ίδιοι στο Διαδίκτυο.  Μια λειτουργία που θα ενισχύσει περαιτέρω τον μηχανισμό εντοπισμού, καθώς πολλές φορές οι χρήστες βλέπουν περιεχόμενο που δεν προλαβαίνει να «πιάσει» το σύστημα.

ΕΙΡΗΝΗ ΑΓΑΠΗΔΑΚΗ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΥΓΕΙΑΣ: «Ενισχύουμε δράσεις στα σχολεία που προάγουν τη γνώση για την Υγεία»

Παράλληλα με το νέο σύστημα παρακολούθησης των fake news, το υπουργείο Υγείας, με την αρμόδια αναπληρώτρια υπουργό, Ειρήνη Αγαπηδάκη, εφαρμόζει νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα εγγραμματισμού Υγείας για μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς.

Ενα πιλοτικό πρόγραμμα που έχει ήδη ξεκινήσει σε σχολεία της Αθήνας και της Θεσσαλίας και αναμένεται να επεκταθεί σταδιακά στα σχολεία όλης της Ελλάδας. Αξίζει να διευκρινιστεί ότι στην παρούσα φάση παράγεται το υλικό το οποίο θα είναι διαμορφωμένο ειδικά για τα παιδιά, έχοντας τη μορφή παιχνιδιού (gamification).

Το παιχνίδι αυτό θα περιλαμβάνει βασικές γνώσεις για την πρόληψη, το κάπνισμα, τη διατροφή, αλλά και εκπαίδευση στο πώς αναγνωρίζονται οι έγκυρες επιστημονικές πληροφορίες σε μια εποχή όπου η διάδοση λανθασμένων δεδομένων γίνεται ευκολότερη από ποτέ. Το πρόγραμμα διεξάγεται σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας, με τη συμμετοχή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), αλλά και του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Αναγνώριση

Μιλώντας στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής, η αναπληρώτρια υπουργός Υγείας, Ειρήνη Αγαπηδάκη, επισημαίνει ότι η σημασία της εκπαίδευσης στον εγγραμματισμό Υγείας αναγνωρίζεται διεθνώς, ωστόσο, συχνά στα σχολεία περιορίζεται σε αποσπασματικές δράσεις.

«Η ενσωμάτωση του εγγραμματισμού Υγείας ως σταθερού πυλώνα αγωγής Υγείας στα αναλυτικά προγράμματα θα μπορούσε να ενισχύσει την πρόληψη, να μειώσει μακροπρόθεσμα τα προβλήματα υγείας και να ενδυναμώσει τους μελλοντικούς πολίτες», σημειώνει χαρακτηριστικά η κ. Αγαπηδάκη και προσθέτει: «Ειδικότερα, ο εγγραμματισμός Υγείας επιδιώκουμε να αποτελέσει μια εκπαιδευτική διαδικασία που θα εξελίσσεται μαζί με το παιδί, γι’ αυτό και ενισχύουμε δράσεις στα σχολεία που προάγουν τη γνώση για την Υγεία, σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς και τις οικογένειες. Σήμερα, ο εγγραμματισμός Υγείας των παιδιών αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες για το μέλλον της δημόσιας Υγείας».