Παναγιωτόπουλος Γιώργος
Καθηγητής,
Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Πατρών
Η απόφαση του Εκτελεστικού Συμβουλίου της UNESCO, μετά από πρωτοβουλία της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της Ελλάδας στον Οργανισμό, πριν λίγες ημέρες, να ανακηρυχθεί η 9η Φεβρουαρίου του κάθε έτους, ως Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας, συνιστά μια εμβληματική κίνηση διεθνούς πολιτισμικής εμβέλειας. Δεν πρόκειται όμως απλώς για έναν συμβολικό θεσμό που αφορά την αναγνώριση της ελληνικής γλωσσικής παράδοσης αλλά για την εμπράγματη επιβεβαίωση ότι η ελληνική γλώσσα δεν ανήκει αποκλειστικά σε έναν λαό ή ένα γεωγραφικό χώρο. Αποτελεί κοινό αγαθό της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η απόφαση να συνδεθεί η Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας με την 9η Φεβρουαρίου, ημέρα θανάτου του Διονυσίου Σολωμού, δεν είναι απλώς τιμητική. Είναι συμβολική, στοχαστικά τεκμηριωμένη και ιστορικά εύστοχη. Ο Διονύσιος Σολωμός, αποτελεί την κατεξοχήν μορφή που συνέδεσε την ελληνική γλώσσα με το νεωτερικό πνεύμα, την ιδέα του έθνους και την απελευθερωτική λειτουργία της ποίησης.
Μέσα από το έργο του, η ελληνική γλώσσα δεν ήταν μόνο φορέας εθνικού αισθήματος αλλά και πεδίο σύγκρουσης, δημιουργίας και ενοποίησης. Ο Διονύσιος Σολωμός, αν και γαλουχημένος σε ιταλικό περιβάλλον, επέλεξε να γράψει στην ελληνική γλώσσα, στη δημοτική της εποχής του, αναγνωρίζοντας πως η γλώσσα είναι η θεμελιακή ύλη της ταυτότητας. Στο πρόσωπό του αναγνωρίζεται η εθνική αναγέννηση μέσω της γλωσσικής αναγέννησης.
Είναι γνωστό ότι η ελληνική γλώσσα δεν είναι μία ακόμη αρχαία γλώσσα που διατηρείται ως αντικείμενο επιστημονικού ενδιαφέροντος. Είναι το μοναδικό παράδειγμα γλώσσας που διαθέτει καταγεγραμμένη γραπτή παράδοση άνω των 3.500 ετών και προφορική χρήση τουλάχιστον 4.000 ετών με ενιαία εσωτερική εξέλιξη. Δεν έχει ανασυρθεί από τις στάχτες της, όπως ίσως κάποιες άλλες αλλά συνεχίζει να ζει, να εξελίσσεται και να χρησιμοποιείται στον δημόσιο, παιδευτικό και λογοτεχνικό λόγο.
Από τη Γραμμική Β΄ των μυκηναϊκών πινακίδων, στις οποίες καταγράφονται διοικητικές και εμπορικές συναλλαγές έως την ανώτατη εκφραστική πυκνότητα της κλασικής περιόδου, τα ελληνικά χρησίμευσαν ως φορέας όχι μόνον γλώσσας αλλά και πολιτισμικής αναπαράστασης της πραγματικότητας. Η ελληνική υπήρξε γλώσσα της φιλοσοφίας, της πολιτικής θεωρίας, της επιστήμης, του θεάτρου, της θεολογίας, της παιδείας και των τεχνών.
Η μετάβαση από την αρχαία στη μεσαιωνική (βυζαντινή) και στη νεότερη μορφή της δεν υπήρξε προϊόν κατακερματισμού ή βίαιης τομής αλλά συνέχειας, προσαρμογής και αναδημιουργίας. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει πως η ελληνική γλώσσα δεν είναι στατικό ιστορικό κατάλοιπο αλλά ζωντανό γλωσσικό οικοσύστημα που ενσωματώνει την ιστορική εμπειρία, την πνευματική δημιουργία και την κοσμοαντίληψη ενός λαού που πορεύτηκε μέσα στους αιώνες χωρίς να αποκοπεί από τις ρίζες του.
Ο ρόλος της ελληνικής γλώσσας στην ιστορία της παγκόσμιας σκέψης υπήρξε θεμελιώδης. Ολόκληρο το «πνεύμα» της κλασικής φιλοσοφίας διατυπώθηκε στα ελληνικά, από τους προσωκρατικούς μέχρι τους Νεοπλατωνικούς. Το ίδιο ισχύει για την επιστήμη, τα μαθηματικά, την αστρονομία, τη γεωμετρία, την ιατρική. Η γλώσσα αποτέλεσε το εργαλείο όχι μόνο για την καταγραφή της γνώσης αλλά και για τη διαμόρφωση των ίδιων των εννοιών με τις οποίες το ανθρώπινο πνεύμα κατανοεί τον κόσμο.
Στη διάρκεια της ύστερης αρχαιότητας και του μεσαίωνα, μέσω των Πατέρων της Εκκλησίας και των μεταφράσεων της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, η ελληνική γλώσσα εισήλθε στον πυρήνα του χριστιανικού θεολογικού στοχασμού, προσφέροντας το εννοιολογικό πλαίσιο με το οποίο εκφράστηκε το δόγμα, η λειτουργική παράδοση αλλά και ο ηθικός στοχασμός της χριστιανικής Ανατολής και Δύσης.
Η επιρροή της ελληνικής συνεχίστηκε αδιάπτωτα στους αιώνες. Στην περίοδο της Αναγέννησης, η ανακάλυψη και η μετάφραση των αρχαίων ελληνικών κειμένων αναγέννησε τη φιλοσοφία, τις επιστήμες και τις τέχνες στην Ευρώπη. Πλήθος όρων και εννοιών προέρχονται από τα ελληνικά και έχουν εδραιωθεί ως διεθνείς όροι στην ακαδημαϊκή και επιστημονική κοινότητα.
Ακόμη και σήμερα, η ελληνική παραμένει βασική πηγή νεολογισμών στον χώρο της επιστήμης, όπου όροι αυτής, διατηρούν το ελληνικό ετυμολογικό τους υπόβαθρο, επιβεβαιώνοντας τη διαχρονική παραγωγικότητα και εννοιολογική καθαρότητα της γλώσσας.
Όμως, η διεθνής αναγνώριση της ελληνικής γλώσσας από την UNESCO δημιουργεί, πέρα από εθνική ικανοποίηση και συγκεκριμένες υποχρεώσεις για την ελληνική Πολιτεία.
Η γλωσσική μας κληρονομιά δεν αρκεί να τιμάται επετειακά. Απαιτεί συστηματική πολιτισμική στρατηγική, εκπαιδευτική μέριμνα και θεσμική ενίσχυση.
Η δημιουργία αλλά και η υποστήριξη των εδρών ελληνικών σπουδών στο εξωτερικό, η ενίσχυση των προγραμμάτων ελληνομάθειας για τη διασπορά και η ψηφιακή τεκμηρίωση της γλωσσικής κληρονομιάς, συνιστούν κάποιους βασικούς άξονες μιας εθνικής γλωσσικής πολιτικής με διεθνή προσανατολισμό.
Στην εποχή της γλωσσικής παγκοσμιοποίησης και της ψηφιακής κυριαρχίας της αγγλικής, η Πολιτεία οφείλει να σταθεί όχι απλώς ως θεματοφύλακας αλλά ως ενεργός πρεσβευτής της ελληνικής γλώσσας στον κόσμο, ενισχύοντας τη διασύνδεσή της με την έρευνα, την τεχνολογία, τη διπλωματία και τον πολιτισμό.
Καταληκτικά ίσως αξίζει να αναφέρω, σε σχέση με τον παραπάνω προβληματισμό και την ελπίδα να τύχει της υποστήριξης της Πολιτείας, την πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου Πατρών δια της καθηγήτριας Ευγενίας Αρβανίτη και του γράφοντος, όπου σε συνεργασία με τον Πρόεδρο του Οργανισμού Study in Greece, Καθηγητή Χρήστο Μιχαλακέλη, προχωρούν στη δημιουργία του Εικονικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Πατρών (UP Virtual School) για την ενίσχυση της ελληνομάθειας απανταχού της οικουμένης με την εφαρμογή τεχνολογιών αιχμής.
Τέλος, θα ήθελα δημόσια να συγχαρώ την Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Ελλάδας στην UNESCO και τους καθηγητές Γιώργο Μπαμπινιώτη, ομότιμο καθηγητή Γλωσσολογίας και πρώην πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών και Χρήστο Κλαίρη, ομότιμο καθηγητή Γενικής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης για την ουσιαστική συμβολή τους. Δεν ξεχνώ όμως την Αϊτή, τη χώρα που έκανε την πρώτη παρέμβαση στη συνεδρίαση της UNESCO, η οποία ήταν και η πρώτη χώρα στον κόσμο που αναγνώρισε την Ελληνική Επανάσταση και την Ελλάδα ως ανεξάρτητο κράτος.
