Πρόταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, για τα φυτά που παράγονται με ορισμένες νέες γονιδιωματικές τεχνικές και τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές που προέρχονται από αυτά και για την τροποποίηση του κανονισμού (Ε.Ε. 2017/625)
Οι Ευρωπαίοι αγρότες εξεγείρονται εναντίων των πολιτικών που τους επιβάλλουν αυστηρότερους κανόνες για την προστασία του περιβάλλοντος με μειωμένους πόρους και πολύπλοκες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Αυτή τη στιγμή επιλέγει η Ε.Ε. να εισαγάγει έναν Κανονισμό που ανοίγει διάπλατα την πόρτα για την καλλιέργεια φυτών που έχουν υποστεί γενετική τροποποίηση. Πρόκειται για την απόλυτη αντίφαση στις ευρωπαϊκές πολιτικές.
Α. Δεδομένα
Ο προτεινόμενος Κανονισμός έρχεται να καλύψει το υποτιθέμενο νομοθετικό κενό που έχει προκύψει από τις εξελίξεις στην επιστήμη της βιοτεχνολογίας. Πράγματι, νέες τεχνικές έχουν αναπτυχθεί στον τομέα της ανθρώπινης τεχνολογικής παρέμβασης (γενετική μηχανική) στο γενετικό υλικό των έμβιων όντων.
Στην εν λόγω πρόταση Κανονισμού επιχειρείται μια διάκριση μεταξύ των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (ΓΤΟ, GMO), εν προκειμένω φυτών, που καλύπτονται από τη βασική Οδηγία 2001/18/ΕΚ και τις μετέπειτα νομοθετικές παρεμβάσεις μέχρι τον Κανονισμό (Ε.Ε.) 2017/625 και φυτών που παράγονται με τις Νέες Γονιδιωματικές Τεχνικές (NGT), που αφορά η παρούσα πρόταση. Και οι δύο κατηγορίες παραγόμενων οργανισμών έχουν υποστεί ανθρωπογενή παρέμβαση στο γονιδίωμα, δηλαδή στον γενετικό κώδικα.
Ο διαχωρισμός που επιχειρείται εδώ είναι ότι αφενός στους ΓΤΟ υπάρχει εισαγωγή ξένου προς το είδος γονιδιώματος (transgenesis), αφετέρου στους NGT υπάρχει αναδιάταξη του υφιστάμενου (στοχευμένη μεταλλαξιγένεση) ή εισαγωγή από άλλο αλλά συγγενικό είδος (cisgenesis). Θεωρητικά η παραγωγή NGT οργανισμών θα μπορούσε να προκύψει κάποια στιγμή και μόνη της μέσω της διαδικασίας της εξέλιξης και της φυσικής επιλογής. Το κρίσιμο και βασικό σημείο είναι ότι μιλάμε για ανθρωπογενή παρέμβαση κατ’ επιλογή στον γενετικό κώδικα και παραγωγή νέου οργανισμού που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν υπάρχει στη φύση.
Β. Γενικές παρατηρήσεις
i. Οι τεχνικές που σήμερα λέγονται «νέες γονιδιωματικές τεχνικές» (NGT) μόνο νέες δεν είναι. Αντίθετα, η αναδιάταξη του γονιδιώματος και η εισαγωγή από συγγενικά είδη είναι μάλλον από τις πρώτες τεχνικές που επιχειρήθηκαν έναντι της εισαγωγής νέου γονιδιώματος (transgenesis).
ii. Ο διαχωρισμός σε φυτά NGT κατηγορίας 1 με αντικατάσταση ή ένθεση μέχρι 20 νουκλεοτιδίων είναι μάλλον αυθαίρετη επιστημονικά. Κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί και να διακρίνει ότι με κάτω από 20 παρεμβάσεις ένα φυτό θεωρείται «ασφαλές» ενώ με πάνω από 20 δεν θεωρείται.
iii. Σε κάθε περίπτωση, καθόσον μιλάμε για γενετική τροποποίηση, τίθεται θέμα απειλής της βιοποικιλότητας. Οι οργανισμοί που έχουν υποστεί γενετική παρέμβαση, μετά την απελευθέρωσή τους στο περιβάλλον, επηρεάζουν τα συγγενικά είδη και οδηγούν σε μεταβολή των ισορροπιών στη βιοποικιλότητα.
iv. Στο κείμενο του σχεδίου Κανονισμού εκφράζονται έντονες επιφυλάξεις για τον κίνδυνο επιμόλυνσης συμβατικών και βιολογικών καλλιεργειών που ουδέποτε χρησιμοποίησαν εν γνώσει τους φυτά NGT.
v. Ενα ζήτημα που απασχολεί τη δημόσια συζήτηση είναι η εμπορευματοποίηση του γενετικού υλικού. Η κατοχύρωση με διπλώματα ευρεσιτεχνίας φυτών NGT οδηγεί σε έλεγχο της παραγωγής τροφής και δημιουργεί συνθήκες μονοπωλίων. Πολύ δε περισσότερο όταν γενετικό υλικό ανιχνευτεί σε βιολογικές ή και συμβατικές καλλιέργειες που ουδέποτε χρησιμοποίησαν εν γνώσει τους φυτά NGT.
vi. Δεν είναι συμβατός με τις καταστατικές συνθήκες της Ε.Ε. ο περιορισμός του δικαιώματος απαγόρευσης των ΚΜ της νομιμοποίησης φυτών NGT. Αντίθετα, είναι αντιφατική και πέρα από κάθε νομική συνθήκη η επιβολή στα ΚΜ της λήψης μέτρων για την αποφυγή ακούσιας παρουσίας σε βιολογικές και συμβατικές καλλιέργειες (άρθρο 24).
vii. Με τη δυνατότητα μη επισήμανσης φυτών NGT και προϊόντων που περιέχουν φυτά NGT κατηγορίας 1, ο καταναλωτής στερείται του δικαιώματος της επιλογής.
viii. Κατά την Εκτίμηση Επιπτώσεων γίνεται ο χειρότερος συνδυασμός επιλογών. Η Εκτίμηση Επιπτώσεων είναι η πλέον επισφαλής αλλά φιλική για τις εταιρείες γενετικής βελτίωσης καθώς τις απαλλάσσει από ένα τεράστιο κόστος.
Γ. Διαπιστώσεις
Συμπερασματικά, θεωρώ ότι υπάρχουν σοβαρά επιστημονικά και νομικά ζητήματα που καθιστούν προβληματική την πρόταση Κανονισμού. Μια βεβιασμένη εισαγωγή νομοθετικής ρύθμισης σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Κανονισμού μπορεί να επιφέρει μη αναστρέψιμες συνέπειες για το περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα, τους γενετικούς πόρους, την οικονομία, την επιβίωση των αγροτών, την υγεία και ευζωία του κοινωνικού συνόλου.
Αραχωβίτης Γ. Σταύρος Γεωπόνος MSc, Σύμβουλος επιχειρήσεων, Μελετητής, πρ. υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων
