Μοιάζει με γρίφο -και εν πολλοίς είναι- να μπορέσει κανείς να εξοικειωθεί με μια νόσο τόσο πολυπρόσωπη, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης. Είτε πρόκειται για κάποιον που διαγνώσθηκε πρόσφατα είτε για τους ανθρώπους του στενού του περιβάλλοντος, ο χρόνος προσαρμογής στις νέες συνθήκες απαιτεί καλή γνώση της νόσου αυτής καθαυτής. Ωρα, λοιπόν… για σεμινάρια διαβήτη.

Ολα αρχίζουν από την ινσουλίνη

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι η διαταραχή του μεταβολισμού των υδατανθράκων (ζάχαρη, άμυλο), αλλά και του μεταβολισμού των πρωτεϊνών και των λιπών. Αυτή η διαταραχή οφείλεται είτε σε πραγματική είτε σε σχετική έλλειψη της ορμόνης ινσουλίνης.

Η γλυκόζη, που είναι το τελικό προϊόν της απορρόφησης των περισσοτέρων υδατανθράκων της διατροφής, χρησιμεύει για την παραγωγή ενέργειας από τον οργανισμό. Αυτό, όμως, γίνεται μόνο εάν η γλυκόζη καταφέρει να εισέλθει στο εσωτερικό των κυττάρων και να χρησιμοποιηθεί στη διαδικασία παραγωγής ενέργειας.

Το «κλειδί» για να εισέλθει το σάκχαρο στα κύτταρα είναι η ινσουλίνη. Ανεπάρκεια της ινσουλίνης οποιασδήποτε αιτιολογίας σημαίνει αδυναμία χρησιμοποίησης του σακχάρου αίματος, υψηλές συγκεντρώσεις στο αίμα και εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη.

Η έλλειψη ινσουλίνης μπορεί να είναι…

• Πλήρης, από καταστροφή των β-κυττάρων του παγκρέατος (>95%). Η εξωγενής χορήγησή της είναι αναγκαία, σαν θεραπεία, για την επιβίωση (διαβήτης τύπου 1).
• Σχετική ή μερική, λόγω διαταραχής στη παραγωγική λειτουργία των β-κυττάρων ή/και λόγω «αντίστασης» στη δράση της ινσουλίνης στα κύτταρα όπου εκδηλώνει τη δράση της (διαβήτης τύπου 2). Στην περίπτωση αυτή δεν είναι συνήθως απαραίτητη η χορήγηση εξωγενώς ινσουλίνης. H διατροφή, η άσκηση και τα αντιδιαβητικά δισκία είναι οι πρώτες θεραπευτικές επιλογές.

Ποιοι είναι οι κύριοι τύποι του σακχαρώδους διαβήτη

Οι κύριοι τύποι σακχαρώδους διαβήτη (Σ.Δ.) είναι:

• ο τύπου 1 (Σ.Δ.1),
• ο τύπου 2 (Σ.Δ.2),
• και ο διαβήτης της εγκυμοσύνης.

Υπάρχουν και άλλοι «ειδικοί τύποι» διαβήτη εξαιτίας άλλων προβλημάτων, όπως: νοσημάτων παγκρέατος, ενδοκρινοπαθειών, λοιμώξεων, φαρμάκων (π.χ. κορτιζόνη), γενετικών συνδρόμων.

Πώς διαγιγνώσκεται ο Σ.Δ. 1 και 2

1. Από τα συμπτώματα, τα συχνότερα των οποίων είναι:

• Εντονη δίψα
• Επιθυμία για συχνή διούρηση
• Θολερότητα στην όραση

Αρκετά συχνά στον Σ.Δ.2 δεν υπάρχουν έντονα συμπτώματα!

Στον Σ.Δ.1, επιπλέον, παρατηρείται μεγάλη κόπωση και απώλεια σωματικού βάρους. 

2. Από τις εξετάσεις αίματος. Εάν έστω και μία εκ των κάτωθι εξετάσεων (Α, Β, Γ, Δ) δεν είναι φυσιολογική, αρκεί για τη διάγνωση.

Α. Σάκχαρο αίματος μετά από 8 ώρες χωρίς φαγητό ή ποτό (εκτός από νερό):

• Σάκχαρο 70-99 mg/dl, φυσιολογικό
• Σάκχαρο 100-125, προδιαβήτης
• Σάκχαρο >126 (σε 2 τουλάχιστον μετρήσεις), ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ

Β. Καμπύλη σακχάρου. Πάλι μετά νηστεία 8-12 ωρών, χορήγηση 75 γραμμ. διαλύματος γλυκόζης και προσδιορισμός σακχάρου αίματος 2 ώρες μετά:

• Σάκχαρο <140 mg/dl, φυσιολογική καμπύλη
• Σάκχαρο 140-199, προδιαβήτης
• Σάκχαρο >200, ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ

    Γ. Τυχαία μέτρηση σακχάρου στο αίμα (οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, άσχετα με προηγηθέν γεύμα).

• Σάκχαρο >200 mg/dl, ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ.

Δ. Εξέταση γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HBA1c). Αυτή είναι εξέταση στο    αίμα και δεν απαιτεί προηγούμενη νηστεία. Δείχνει περίπου τον μέσο όρο σακχάρου στο αίμα τους τελευταίους 2-3 μήνες.

• HBA1c <5,7 %, φυσιολογική
• HBA1c 5,7-6,4, προδιαβήτης
• HBA1c >6,5, ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ

Είναι ο Σ.Δ. νόσος που μπορεί να προληφθεί;

Σ.Δ.1: Είναι νόσος που δεν μπορεί να προληφθεί με τα μέχρι σήμερα δεδομένα. Ενδεχομένως, στο άμεσο μέλλον να υπάρξουν τα στοιχεία που θα αφορούν την πρόληψή του (π.χ. διατροφή, χρήση βιταμίνης D3 κ.λπ.).

Σ.Δ.2: Βεβαίως! Υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να αλλάξουμε στην καθημερινή μας ζωή και να προλάβουμε την εμφάνιση του Σ.Δ.2. Για παράδειγμα, άνθρωποι που συγκεντρώνουν ταυτόχρονα όλα τα κατωτέρω έχουν περίπου 92% πιθανότητα πρόληψης του Σ.Δ.2:

• Μη καπνιστές
• Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) < 25 (Βάρος σε χλγρ. / ύψος²σε μέτρα)
• Μέτρια έως έντονη σωματική άσκηση (30-60 λεπτά/μέρα)
• Διατροφή χωρίς trans λιπαρά, με άφθονες φυτικές ίνες, με υδατάνθρακες με χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο, με υψηλό κλάσμα: πολυ/κεκορεσμένα λιπαρά
• Αλκοόλ: 1 μονάδα κάθε δεύτερη μέρα.

Ποια είναι η θεραπεία του Σ.Δ.;

• Διατροφή
• Αλλαγές στον τρόπο ζωής (απώλεια σωματικού βάρους, σταθερή άσκηση, αποφυγή καπνίσματος, έκθεση στη φύση για σύνθεση βιταμίνης D).
• Φάρμακα (αντιδιαβητικά δισκία, ινσουλίνη). Κάθε ασθενής χρήζει διαφορετικής φαρμακευτικής προσέγγισης.

Τι πρέπει να τρώει ένας ασθενής με Σ.Δ.;

Καταρχήν, η διατροφή ενός ασθενούς με Σ.Δ. ουσιαστικά είναι απλώς μια υγιεινή διατροφή. Τη διατροφή αυτή θα πρέπει να την ακολουθούν και εκείνοι που δεν έχουν διαβήτη (να μην ξεχνάμε ότι η ζάχαρη και τα γλυκά δεν είναι απαραίτητα στη διατροφή μας εν γένει, και αποτελούν, μαζί με το αλκοόλ, τη νικοτίνη και την καφεΐνη τροποποιητές της διάθεσής μας!).

Πολύ συχνά οι ασθενείς με Σ.Δ. βρίσκονται σε αμηχανία για το είδος της διατροφής τους δεδομένου ότι συνήθως έχουν και άλλα πρόσθετα προβλήματα υγείας. Το σημαντικότερο μήνυμα είναι ότι θα πρέπει να τρώνε απλά με γνώμονα την υγεία τους και όχι με το αίσθημα στέρησης που διακατέχει πολλούς εξ αυτών.

• Οι ασθενείς με Σ.Δ. θα πρέπει να προτιμούν ό,τι «βγάζει» η γη (πλην της πατάτας): φρούτα ωμά, λαχανικά, όσπρια, ζαρζαβατικά, λάδι, ξηρούς καρπούς, λαμβάνοντας με αυτό τον τρόπο άφθονες φυτικές ίνες, φυλλικό οξύ, ασβέστιο και άλλα χρήσιμα στοιχεία.
• Πρέπει να αποφεύγουν τις μεγάλες ποσότητες ζωικής πρωτεΐνης (κρέας, κοτόπουλο, αβγό, τυρί, γάλα, γιαούρτι). Ειδικά στα γαλακτοκομικά, η χρήση προϊόντων αιγοπροβάτων είναι προτιμότερη ακόμη και από τη χρήση γαλακτοκομικών αγελάδας χαμηλών λιπαρών.
• Να αποφεύγουν τα υδρογονωμένα (transfats) και τα κεκορεσμένα λίπη (μπισκότα, γλυκίσματα, κόκκινο κρέας, βούτυρο, μαργαρίνες, προϊόντα μακράς διάρκειας). Αντ’ αυτών να προτιμάνε τα μονο- και πολυ-ακόρεστα λίπη, ελαιόλαδο και σπορέλαιο.
• Να αποφεύγουν τους ευαπορρόφητους υδατάνθρακες, όπως προϊόντα που περιέχουν άσπρο άλευρο ή ζάχαρη. Το αλκοόλ πρέπει να είναι περιορισμένο το πολύ σε 1-2 ποτήρια κρασιού ημερησίως, με το φαγητό (όχι νηστικοί) και κατά προτίμηση κόκκινο. Φρούτα θα πρέπει να τρώγονται σχεδόν όλα, αλλά βεβαίως με κάποιο μέτρο σε ορισμένα εξ αυτών και κατά προτίμηση ωμά (χωρίς στύψιμο). Να αποφεύγονται όσο είναι δυνατόν οι γλυκαντικές ουσίες και τα αναψυκτικά. Αφθονο νερό είναι επιθυμητό.

Γιατί και πώς πρέπει να ασκείται ο ασθενής με σακχαρώδη διαβήτη;

Η άσκηση βοηθάει, διότι:

• Επιφέρει δαπάνη θερμίδων για απώλεια βάρους
• Βοηθάει στη μείωση των επιπέδων σακχάρου, άρα στην καλύτερη ρύθμιση
• Μειώνει την αρτηριακή πίεση
• Μειώνει το stress και λειτουργεί ως αγχολυτικό
• Διατηρεί τα κόκαλα γερά
• Μειώνει την πιθανότητα θανάτου από καρδιακή νόσο.

Η άσκηση πρέπει να περιλαμβάνει λίγο απ’ όλα: αερόβια άσκηση (τρέξιμο, βάδισμα, κολύμπι), μυϊκή ενδυνάμωση (βάρη, μηχανήματα), διατάσεις μυών και αρθρώσεων. Η ελαχίστη συνιστώμενη άσκηση πρέπει να είναι 30 συνεχόμενα λεπτά, τουλάχιστον 5 φορές την εβδομάδα.

Τι είναι και τι περιλαμβάνει η εκπαίδευση του ασθενούς με σακχαρώδη διαβήτη;

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια χρόνια νόσος. Ο ασθενής χρειάζεται να ζήσει με αυτή για όλη του τη ζωή, συγχρόνως όμως να εξασφαλίζει την ποιότητα ζωής που δικαιούται. Χρειάζεται λοιπόν να γνωρίσει τη νόσο και μέσω της γνώσης να την απομυθοποιήσει. Μην ξεχνάμε ότι σε περιπτώσεις κυρίως διαβήτη τύπου 1 αναφερόμαστε σε μικρά παιδιά που θα φέρουν τη νόσο σε όλη τους τη ζωή.

Η εκπαίδευση-μάθηση σχετικά με τον διαβήτη μπορεί να προέλθει κυρίως από τον ειδικό γιατρό, από την εξειδικευμένη αδελφή νοσοκόμα, από άλλους εμπειρότερους στη νόσο ασθενείς, αλλά και από το Διαδίκτυο.

Η εκπαίδευση περιλαμβάνει ευρύ φάσμα γνώσεων σχετικά με: διατροφή, άσκηση, απώλεια σωματικού βάρους, κάπνισμα, οδήγηση, ταξίδι, εργασία, πρόληψη, αυτοέλεγχο (μετρήσεις σακχάρου στο σπίτι), φάρμακα (χρήση και παρενέργειες αυτών, π.χ. υπογλυκαιμία), νέες θεραπείες, ψυχολογική υποστήριξη, έγκαιρη αναγνώριση επιπλοκών του διαβήτη, τακτικό ιατρικό έλεγχο.