Παναγιωτόπουλος Γιώργος

Καθηγητής,

Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Πατρών

Το «ΟΧΙ» της 28ης Οκτωβρίου 1940 δεν ήταν μια απλή άρνηση σε έναν εξωτερικό εχθρό. Ήταν μια πράξη συλλογικής ευθύνης, ένα ηθικό και πολιτικό ορόσημο που όρισε το ποιοι είμαστε και ποιοι θέλουμε να είμαστε ως έθνος.

Ήταν η στιγμή που ο ελληνικός λαός, παρά τη φτώχεια, τις αντιθέσεις και την ανισότητα της εποχής, ύψωσε το ανάστημά του απέναντι στον ολοκληρωτισμό και στην αδικία, υπερασπιζόμενος όχι μόνο την εδαφική του ακεραιότητα αλλά κυρίως την αξιοπρέπεια και την ελευθερία του. Ήταν μια στιγμή εθνικής υπερηφάνειας αλλά και πολιτικού μεγαλείου.

Σήμερα, σχεδόν εννέα δεκαετίες μετά, το «ΟΧΙ» παραμένει επίκαιρο, όχι μόνο ως ιστορικό σύνθημα αλλά ως ερώτημα πολιτικής και κοινωνικής ευθύνης.

Ποιο είναι το «ΟΧΙ» της δικής μας εποχής;

Σε ποιον λέμε όχι σήμερα, μέσα σε έναν κόσμο γεμάτο αντιφάσεις, εξαρτήσεις και συμβιβασμούς;

Το «ΟΧΙ» του σήμερα, για τη χώρα μας τουλάχιστον προς το παρόν, δεν έχει να κάνει με στρατούς και όπλα αλλά με τη μάχη απέναντι σε νέες μορφές υποταγής: την κοινωνική αδικία, τη διαφθορά, τον κυνισμό, την αδιαφορία, την υποχώρηση των αξιών, την αποδοχή της μετριότητας ως κανόνα.

Είναι το «ΟΧΙ» στην παραίτηση, στην αδιαφάνεια, στην ισοπέδωση των δικαιωμάτων. Είναι το «ΟΧΙ» στη φτωχοποίηση της κοινωνίας και του νου, στον ευτελισμό της δημόσιας ζωής και στην απαξίωση των θεσμών. 

Η εποχή μας απαιτεί ένα νέο πατριωτισμό, όχι ρητορικό αλλά ουσιαστικό. Πατριωτισμό εθνικής και κοινωνικής ευθύνης, θεσμικής συνέπειας και συλλογικού οράματος. Το «ΟΧΙ» του σήμερα δεν εκφράζεται πια από τα χαρακώματα αλλά από τις αίθουσες διδασκαλίας, τα νοσοκομεία, τις μικρές επιχειρήσεις, τα εργαστήρια, τους θεσμούς της δημοκρατίας. Από κάθε πολίτη που αρνείται να συνηθίσει τη στασιμότητα, την αναξιοκρατία, τη διαφθορά και την έκπτωση.

Στην Ελλάδα του 2025, το «ΟΧΙ» αποκτά νέο περιεχόμενο:

• ΟΧΙ στη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και στην εγκατάλειψη των αδύναμων.
• ΟΧΙ στην εκμετάλλευση του δημόσιου πλούτου και στη λήθη της συλλογικής ευθύνης.
• ΟΧΙ στον λαϊκισμό που ακυρώνει τη λογική και διχάζει την κοινωνία.
• ΟΧΙ στη μετατροπή της πολιτικής σε πεδίο ιδιοτέλειας και όχι υπηρεσίας του κοινού καλού.
• ΟΧΙ στην αδιαφορία απέναντι στον νέο που φεύγει, στον αγρότη που καταρρέει, στον εργαζόμενο που δεν μπορεί να ζήσει από τον κόπο του.
• ΟΧΙ στη δημοκρατία που μετατρέπεται σε θέατρο χωρίς κοινωνικό βάθος.
• ΟΧΙ στον ενδοτισμό,στοιχείων της εθνικής μας υπόστασης.

Η ιστορική μνήμη δεν έχει αξία αν δεν μετασχηματίζεται σε ηθική πολιτική στάση και πράξη. Το «ΟΧΙ» του 1940 μάς υπενθυμίζει ότι κάθε γενιά οφείλει να δίνει τη δική της μάχη, με τα δικά της μέσα, ενάντια στις δικές της μορφές κατοχής. Κι αν τότε η κατοχή ήταν στρατιωτική, σήμερα είναι συχνά πνευματική, θεσμική, οικονομική ή και πολιτισμική.

Το ζητούμενο, επομένως, δεν είναι να αναπολούμε το παρελθόν αλλά να εμπνεόμαστε από αυτό. Να ξαναδώσουμε περιεχόμενο στην έννοια της αντίστασης, ως δημιουργική πράξη πολιτικής συνέπειας.

Να πούμε «ΟΧΙ» σε ό,τι ακυρώνει την προοπτική του κοινού μέλλοντος και «ΝΑΙ» σε ό,τι χτίζει μια κοινωνία δικαιοσύνης, ισότητας, ελευθερίας και εθνικής αξιοπρέπειας.

Το πραγματικό «ΟΧΙ» του σήμερα είναι το «ΟΧΙ» της συνείδησης. Είναι η άρνηση να ζούμε με κατεβασμένο βλέμμα.

Είναι η απόφαση να σταθούμε όρθιοι απέναντι σε ό,τι υποτιμά τον άνθρωπο και να θυμόμαστε ότι η ελευθερία, όπως και τότε, δεν χαρίζεται, κατακτάται.

Το μέλλον λοιπόν ανήκει, όπως και τότε, σε όσους δεν φοβούνται να πουν «ΟΧΙ».

Κλείνοντας, θα ήθελα να θυμίσω τα λόγια του Κ. Τσάτσου, καθηγητή της Φιλοσοφίας του Δικαίου, από την ομιλία προς τους φοιτητές του, στο αμφιθέατρο της Νομικής Σχολής, την 27η Οκτωβρίου 1941. [ Όσα κατακτήσανε αυτοί που «κοιμούνται» στα χιόνια της Αλβανίας, αυτοί που γυρίζουν χωρίς πόδια, χωρίς χέρια και χωρίς μάτια στους δρόμους, εσείς  θα έχετε την τιμή και την ευτυχία να τα καρπωθείτε και να τα αξιοποιήσετε. Γι’ αυτό η θέση της γενιάς σας είναι σημαντική. Δεν πρέπει   να σταθείτε στο  επίπεδο των ενθουσιασμών. Πρέπει ν’ ανεβείτε  στο επίπεδο της πολιτικής συνείδησης. Χρειάζεστε όλοι, για  να επιτελέσετε αύριο πολλά…. Αν δεν πραγματοποιήσετε, ύστερα από τόσο αίμα που χύθηκε, μια πολιτειακή και μια διαπολιτειακή τάξη, στηριγμένη στις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, τότε και όλος ο αγώνας του παρόντος κινδυνεύει να χάσει την αξία του ].  

Χρόνια Πολλά