Το να πάρει κανείς αντικαταθλιπτικά μπορεί να του αλλάξει τη ζωή προς το καλύτερο — αλλά για μερικούς υπάρχει ένα τίμημα.

Περίπου το 25% έως 80% των ανθρώπων που λαμβάνουν αντικαταθλιπτικά εμφανίζουν σεξουαλικές παρενέργειες σε κάποιο βαθμό κατά τη διάρκεια της θεραπείας.

Τώρα, ένα εργαλείο ενδέχεται στο μέλλον να βοηθήσει τους ασθενείς να αισθάνονται καλύτερα χωρίς να επηρεαστεί η σεξουαλική τους ζωή, σύμφωνα με πρώιμες έρευνες.

Αν και περιπτώσεις σεξουαλικής δυσλειτουργίας από αντικαταθλιπτικά έχουν καταγραφεί από το 1960, δεν υπήρχε ποτέ τρόπος να προβλεφθεί η πιθανότητα προβλημάτων με τη λίμπιντο, τη διέγερση, τον οργασμό, τη στυτική λειτουργία ή άλλες σεξουαλικές λειτουργίες πριν κάποιος ξεκινήσει να παίρνει το φάρμακο.

Μια νέα ελπίδα: έμμεση μέτρηση της σεροτονίνης στον εγκέφαλο

Αυτή η αβεβαιότητα ενδέχεται να αλλάξει με τη νέα χρήση ενός εγκεφαλικού τεστ που μετρά έμμεσα τα επίπεδα σεροτονίνης — ενός κρίσιμου νευροδιαβιβαστή που εμπλέκεται στη σεξουαλική επιθυμία, τη διέγερση, τη διάθεση, την όρεξη, τον ύπνο, τη μνήμη και την κοινωνική συμπεριφορά.

Η καινοτόμα χρήση του τεστ περιγράφεται σε προκαταρκτική, πρώτου είδους μελέτη που παρουσιάστηκε την Τρίτη στο 38ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νευροψυχοφαρμακολογίας (ECNP) στο Άμστερνταμ. Η έρευνα αυτή είναι προς το παρόν υπό αξιολόγηση (abstract) και δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί σε επιστημονικό περιοδικό.

Αν τα ευρήματα επαληθευτούν σε μεγαλύτερες μελέτες, θα μπορούσαν «να επιτρέψουν μια πιο ακριβή προσέγγιση στη θεραπεία της κατάθλιψης», δήλωσε ο επικεφαλής ερευνητής Dr. Kristian Jensen σε δελτίο Τύπου.

Αυτό το τεστ θα μπορούσε να βοηθήσει τους γιατρούς να επιλέγουν αντικαταθλιπτικά με μειωμένο κίνδυνο για σεξουαλικές παρενέργειες, ειδικά σε άτομα που είναι πιο πιθανό να επηρεαστούν, ανέφερε ο Jensen, γιατρός και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Κοπεγχάγης.

Πώς λειτουργεί το τεστ εγκεφάλου

Το τεστ είναι μη επεμβατικό και βασίζεται σε ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG), όπου μικρά ηλεκτρόδια τοποθετούνται στο κρανίο και καταγράφουν την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου.

Καταγράφει έναν συγκεκριμένο βιοδείκτη που ονομάζεται Loudness Dependence of Auditory Evoked Potentials (LDAEP) — δηλαδή πόσο αλλάζει η εγκεφαλική απόκριση σε ήχους διαφόρων εντάσεων. Η ακουστική αντίληψη εξαρτάται από τα επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλο, σύμφωνα με τον Jensen.

Όσο χαμηλότερο το επίπεδο LDAEP, τόσο υψηλότερη η δραστηριότητα της σεροτονίνης. Η σεροτονίνη απορροφάται εκ νέου από τα νευρικά κύτταρα μετά τη δράση της, αλλά τα αντικαταθλιπτικά όπως η εσιταλοπράμη (escitalopram), που ανήκουν στους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), παρεμποδίζουν αυτήν την επαναπρόσληψη, κάνοντας περισσότερη σεροτονίνη διαθέσιμη.

Αν και αυτό βοηθά στη διάθεση, θεωρείται ότι αποτελεί έναν από τους μηχανισμούς που προκαλούν σεξουαλική δυσλειτουργία.

Τι έδειξε η μελέτη

Οι ερευνητές μελέτησαν 90 άτομα με μείζονα καταθλιπτική διαταραχή και διαπίστωσαν ότι χαμηλότερα επίπεδα LDAEP (δηλ. υψηλότερα επίπεδα σεροτονίνης) προέβλεπαν δυσλειτουργία στον οργασμό με ακρίβεια 87%, μετά από 8 εβδομάδες θεραπείας με εσιταλοπράμη.

Η μέτρηση δεν προέβλεψε σημαντικά μείωση της λίμπιντο, αλλά συσχετίστηκε ελαφρώς με τη σοβαρότητα της σεξουαλικής επιθυμίας που μειώθηκε. Επιπλέον, δεν υπήρχε διαφορά στη σεξουαλική λειτουργία προ θεραπείας, κάτι που δείχνει ότι τα προβλήματα προκαλούνται από το φάρμακο.

Ο Jensen και η ομάδα του πραγματοποιούν τώρα μια παρόμοια μελέτη με 600 συμμετέχοντες.

Ο Dr. Josef Witt-Doerring, ψυχίατρος που δεν συμμετείχε στη μελέτη, χαρακτήρισε τα ευρήματα ενθαρρυντικά αλλά επισήμανε ότι υπάρχουν σαφείς επιφυλάξεις.

Ο Dr. Sameer Jauhar, επίσης ψυχίατρος, ανέφερε ότι ο δείκτης LDAEP δεν μετρά άμεσα τη σεροτονίνη, αλλά βασίζεται σε έμμεσες ενδείξεις, σε αντίθεση με πιο άμεσες μεθόδους όπως η τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET). Όμως, οι PET είναι επεμβατικές, ακριβές και χρονοβόρες, σημείωσε ο Jensen.

Η συσχέτιση LDAEP και σεροτονίνης στηρίζεται σε δεκαετίες ερευνών σε ανθρώπους και ζώα και θεωρείται από τους λίγους βιοδείκτες που είναι και επιστημονικά αξιόπιστοι και πρακτικά προσβάσιμοι.

Αντικαταθλιπτικά και σεξουαλική λειτουργία

Τουλάχιστον 11,4% των ενηλίκων στις ΗΠΑ έλαβαν αντικαταθλιπτικά το 2023 για κατάθλιψη. Πολλοί άλλοι τα παίρνουν για αγχώδεις διαταραχές, PTSD, διατροφικές διαταραχές, εξαρτήσεις ή OCD.

Η σεξουαλική διέγερση και ο οργασμός απαιτούν αυξημένη αιμάτωση στα γεννητικά όργανα, αυξάνοντας την ευαισθησία των νευρικών απολήξεων. Αυτά τα σήματα ενεργοποιούν εγκεφαλικούς μηχανισμούς που οδηγούν στον οργασμό.

Ωστόσο, η υψηλή σεροτονίνη στον εγκέφαλο μπορεί να αναστείλει αυτές τις λειτουργίες, επειδή οι SSRIs ενδέχεται να περιορίζουν τη ροή του αίματος δεσμευόμενοι σε συγκεκριμένους υποδοχείς των αγγείων.

Γιατί δεν επηρεάζονται όλοι;

Δεν επηρεάζονται όλοι οι χρήστες των SSRIs από σεξουαλικές παρενέργειες, οπότε μπορεί να υπάρχουν γενετικοί ή άλλοι προδιαθεσικοί παράγοντες που καθιστούν μερικούς πιο ευάλωτους.

Ένα μικρό ποσοστό ασθενών αναφέρει ότι οι παρενέργειες επιμένουν για χρόνια ή και ξεκινούν αφού διακόψουν το φάρμακο — μια κατάσταση γνωστή ως μετα-SSRI σεξουαλική δυσλειτουργία (PSSD). Η κατάσταση αυτή δεν έχει επίσημα αναγνωριστεί και συχνά συνοδεύεται από συναισθηματικά, γνωστικά και σωματικά συμπτώματα.

Εάν λαμβάνετε ήδη κάποιο αντικαταθλιπτικό που προκαλεί σεξουαλικά προβλήματα, συνεργαστείτε με τον γιατρό που σας το συνταγογραφεί για να αντιμετωπίσετε το πρόβλημα και να αποφύγετε την πιθανή επιδείνωσή του, είπε ο Streicher. Μπορεί να περιμένουν και να δουν αν το σώμα σας προσαρμοστεί μέσα σε λίγους μήνες, αλλά πολλοί άνθρωποι αλλάζουν φάρμακα αν δεν θέλουν να περιμένουν ή αν οι παρενέργειες δεν μετριαστούν, είπε ο Alpert.

Άλλες φορές, για την καλύτερη διαχείριση ή την ανακούφιση της δυσλειτουργίας, οι γιατροί μπορούν να προσθέσουν ένα άλλο φάρμακο στην τρέχουσα ρουτίνα ενός ασθενούς. Φάρμακα για γενική σεξουαλική δυσλειτουργία, όπως η σιλδεναφίλη ή οι αναστολείς φωσφοδιεστεράσης τύπου 5, συνταγογραφούνται μερικές φορές για να προωθήσουν την καλύτερη ροή του αίματος και τη χαλάρωση των μυών στις γεννητικές περιοχές, αντισταθμίζοντας τη συστολή των αιμοφόρων αγγείων που προκαλείται από τα υψηλά επίπεδα σεροτονίνης, ανέφεραν οι ειδικοί.