Toυ Νίκου Κωστακόπουλου
Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος η 5η Ιουνίου κάθε χρονιά, και φέτος αυτή τη μέρα, τη Δευτέρα 5 Ιουνίου 2017, που συνέπεσε να είναι και η γιορτή του Αγίου Πνεύματος, το χρέος για απότιση τιμής στο ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας στο Παλιοχώρι Αμβρακιάς στο ορεινό Θέρμο, μας έφερε σε επαφή με τα θέλγητρα της φύσης στο φαράγγι του Δία, το οποίο ξεδιπλώνει τα κάλλη του δίπλα από το προαναφερόμενο ξωκλήσι.
Εκτός των σημαντικών φυσικών αξιοθεάτων του φαραγγιού, (όπως στενέματα, μικροί αλλά πανέμορφοι καταρράκτες, πλατάνια, ίσκιοι, ποταμολιμνούλες), υπάρχουν και τα ανθρωπογενή αντίστοιχα, με κυρίαρχα τους νερόμυλους και το πετρογέφυρο που συναντάμε στο ένα χιλιόμετρο μετά την Αμβρακιά, επί του δρόμου που οδηγεί στο Αργυρό Πηγάδι. Σε μια τοποθεσία που αποκαλείται “Μύλοι”. Μύλοι της Αμβρακιάς, καθώς πρόκειται για δύο νερόμυλους, έναν πάνω και έναν κάτω από το πετρογέφυρο. Ένα πετρογέφυρο από τα τελευταία που κατασκευάστηκαν, καθώς δεν έχει συμπληρώσει ούτε έναν αιώνα ζωής από τη στιγμή της κατασκευής του, πριν το μπετό αντικαταστήσει την πέτρα στη γεφυροποιία. Μικρό αλλά συμπαθητικό γεφύρι, καλυμμένο με κισσό στο μεγαλύτερο μέρος του.
Από τους νερόμυλους, ο πάνω, που διαθέτει και νεροτριβή, είναι αναπαλαιωμένος, χωρίς βέβαια να λειτουργεί, και η νεροτριβή μπαίνει σε λειτουργία από τους ντόπιους τους καλοκαιρινούς μήνες, ενώ ο χώρος χρησιμοποιείται και για αναψυχή από τους Αμβρακιώτες. Ο κάτω, ιδιοκτησίας του μακαρίτη πλέον Γιάννη Πανόπουλου, πιο ταπεινός, σκεπασμένος με τσίγκια από τον τελευταίο ιδιοκτήτη του, λίγο πριν την εγκατάλειψή του, με στόχο τη διασφάλιση της μέγιστης δυνατής αντοχής του στον χρόνο, θαμμένος σχεδόν στη βλάστηση που κυριαρχεί παντού τριγύρω, μόλις και διακρίνεται από τον δρόμο.
Σ’ αυτόν, λοιπόν, τον ταπεινό νερόμυλο είναι αφιερωμένο αυτό το μικρό άρθρο. Όχι μόνο γιατί δεν είναι εντυπωσιακός και ελάχιστοι του δίνουν σημασία, αλλά και για έναν άλλο λόγο. Για τις σκέψεις και τις εντυπώσεις που δημιούργησε στον γράφοντα μια συνάντηση με τον από χρόνια κυρίαρχο πλέον ένοικο του νερόμυλου.
Τις νυχτερίδες.
Η ανάγκη για ικανοποίηση της περιέργειας αναφορικά με το εσωτερικό τού από χρόνια πια εγκαταλειμμένου νερόμυλου, επιφύλαξε μια ευχάριστη έκπληξη. Η είσοδος, βέβαια, στο εσωτερικό του κτιρίου θα ήταν αδύνατη, χωρίς τη συνεπικουρία ενός μικρού ανοίγματος που, απ’ ό,τι φαίνεται, δημιουργήθηκε πρόσφατα, λόγω της κατάρρευσης ενός τμήματος στον ανατολικό τοίχο του νερόμυλου. Το πλήθος των νυχτερίδων που κατοικοεδρεύουν στον νερόμυλο ταράχτηκαν από την ανθρώπινη παρουσία στον χώρο και άρχισαν να πεταρίζουν ανήσυχα δεξιά και αριστερά.
Τι αίσθηση, άραγε, δημιουργήθηκε στις νυχτερίδες, («αυτά τα πλάσματα που πετάνε σαν πουλιά, δαγκώνουν σαν θηρία, κρύβονται τη μέρα και βλέπουν στο σκοτάδι, και δεν μπορεί σίγουρα να είναι ούτε ζώα, ούτε πτηνά», σύμφωνα με τον Άγγλο ποιητή John Heywood του 16ου αιώνα), από την ανθρώπινη παρουσία στον χώρο τους; Μήπως φοβήθηκαν ότι επίκειται ανακατάληψη του χώρου τους, στον οποίο τυγχάνουν μοναδικοί ένοικοι εδώ και πολλές δεκαετίες, από τον καιρό που έπαψε να λειτουργεί ο νερόμυλος, και ανθρώπινη παρουσία σπάνια έχει καταγραφεί εδώ; Μήπως σκέφτηκαν ότι ο άνθρωπος, το πλάσμα που δημιούργησε αυτόν τον χώρο και παρέμεινε ο κύριος ιδιοκτήτης του για πολλά πολλά χρόνια, ήρθε να διεκδικήσει ξανά την πρωτοκαθεδρία εδώ, όπως άλλωστε δικαιούται;
Για τις νυχτερίδες που ζουν εδώ, είναι σίγουρα πρωτόγνωρο το θέαμα να αντικρίζουν έναν άνθρωπο να εισβάλει στον χώρο τους, καθώς η διάρκεια ζωής τού είδους τους αποκλείεται να τους έχει επιτρέψει να έχουν συμβιώσει οι ίδιες με ανθρώπους στον ίδιο χώρο, ο οποίος εγκαταλείφθηκε από τον άνθρωπο κατά πάσα πιθανότητα πριν τη γέννηση αυτής της γενιάς των νυχτερίδων που κατοικούν τώρα εδώ. Δεν αποκλείεται, βέβαια, να έχουν ακούσει ιστορίες για την ανθρώπινη παρουσία στον χώρο, από τους γονείς, τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους, για την εποχή αυτή που υπήρχε μόνιμη ανθρώπινη παρουσία στον χώρο και εκείνες οι γενιές τού είδους τους συμβίωναν ομαλά με τους ανθρώπους. Αλλά αυτό μόνο από τα ακούσματα.
Ίσως έτσι δικαιολογείται και η διάχυτη ανησυχία που τους προκάλεσε η ανθρώπινη παρουσία εκεί.
Κι όμως. Είναι αδικαιολόγητη η ανησυχία των νυχτερίδων. Η ανθρώπινη παρουσία στον νερόμυλο είναι μόνο παροδική και μοναδικό στόχο έχει την ικανοποίηση της έμφυτης στον άνθρωπο περιέργειας για εξερεύνηση κάθε άγνωστου, και τίποτα περισσότερο. Ο θόρυβος από τις μυλόπετρες που κάποτε στριφογυρνούσαν με δύναμη συνθλίβοντας το σιτάρι και το καλαμπόκι, (γεννήματα της Αμβρακιώτικης γης που παράγονταν κάποτε άφθονα εδώ), και κάνοντάς τα σταρένιο αλεύρι ολικής άλεσης και καλαμποκάλευρο για τη μπομπότα αντίστοιχα, δεν θα ξανακουστεί. Ο ρυθμικά εναλλασσόμενος ήχος του νερού που εκτινασσόταν με φόρα από το σιφούνι της κάλανης και έδινε κίνηση στη φτερωτή του μηχανισμού άλεσης, δεν θα ξαναενοχλήσει τον ύπνο των νυχτερίδων. Οι συζητήσεις, τα χωρατά, τα τραγούδια, ο ερωτικές εξομολογήσεις, οι διαπληκτισμοί καμιά φορά, το τριζοβόλημα των ξύλων που καίγονταν στο τζάκι της γωνιάς για να ζεστάνουν τις κρύες μέρες και νύχτες τον μυλωνά αλλά και τους επισκέπτες που περίμεναν υπομονετικά για να παραλάβουν τον καρπό του μόχθου τους έτοιμο για χρήση, αποτελούν πια παρελθόν.
Τα χλιμιντρίσματα των μουλαριών και των γαϊδουριών που μετέφεραν τα γεννήματα της γης ως εδώ και περίμεναν υπομονετικά απέξω για να τα παραλάβουν ξανά, ως αλεύρι αυτή τη φορά, δεν θα ξανακουστούν.
Αυτοί και άλλοι παρεμφερείς ήχοι, αποτελούν πλέον ανάμνηση.
Το λαδοφάναρο που φώτιζε αχνά τις νύχτες δημιουργώντας μιαν απόκοσμη ατμόσφαιρα στο εσωτερικό του νερόμυλου, δεν θα χρειαστεί να φέξει ξανά. Ακόμη και ο μελιτοεξαγωγέας που παραμένει παραπεταμένος κάπου εκεί, δίπλα στις μυλόπετρες και στο σαραβαλιασμένο κασόνι, παραδομένος στη σκουριά, δεν έχει πια λόγο ύπαρξης.
Όλα αυτά, τουλάχιστο για το ορατό μέλλον, λόγω της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί εδώ και πολλά χρόνια στην περιοχή αυτή, αλλά και γενικότερα στην ορεινή ενδοχώρα της πατρίδας μας. Μιας κατάστασης που δύο λέξεις μόνο είναι ικανές να περιγράψουν. Οι λέξεις “εγκατάλειψη” και “απαξίωση”. Τα υπόλοιπα είναι περιττά. Κι αυτά, βέβαια, για το χθες που γνωρίσαμε, για το σήμερα που βιώνουμε, για το κοντινό αύριο που μπορούμε από τις συνθήκες του σήμερα να μαντέψουμε, γιατί για το απώτερο μέλλον κανείς δεν ξέρει αν μπορεί να αλλάξει κάτι.
Μέχρι τότε οι νυχτερίδες θα μπορούν να ζουν εδώ ανενόχλητες πεταρίζοντας ανάμεσα στα γιγαντιαία πλέγματα των αραχνών που κυριαρχούν παντού στον χώρο του νερόμυλου, συμβάλλοντας κυρίαρχα στη δημιουργία ενός εξωτικού περιβάλλοντος για τον κόσμο των νυχτερίδων, όπου θα παραμείνουν το κυρίαρχο είδος για πολύ ακόμη, ίσως και για πάντα, όσο θα στέκει όρθιος ακόμη ο νερόμυλος. Όσο θα μπορεί να αντιστέκεται στη φθορά του χρόνου μόνος, χωρίς την ανθρώπινη υποστήριξη. Μετά, ποιος ξέρει;
Εκτός, βέβαια, και αν οι συνθήκες δημιουργήσουν την ανάγκη να τροποποιηθεί η χρήση του νερόμυλου, που πλέον είναι αχρείαστος με την πρώτη χρήση του, ώστε να μπορεί να εξυπηρετήσει άλλες σύγχρονες ανάγκες σε άλλον τομέα της οικονομίας. Αυτόν που σχετίζεται με την προοπτική αύξησης της επισκεψιμότητας στο ορεινό Θέρμο, για λόγους οικοτουρισμού και άλλων συναφών δραστηριοτήτων.
Μέχρι τότε οι νυχτερίδες θα μπορούν να απολαμβάνουν ανενόχλητες τον χώρο. Αλλά οι νυχτερίδες δεν τα ξέρουν όλα αυτά. Οπότε, είναι δικαιολογημένη η ανησυχία που εκδήλωσαν λόγω της παροδικής ανθρώπινης παρουσίας στον χώρο. Λίγα λεπτά ήταν η διάρκεια αυτής της παρουσίας, και μετά ξανά στα ίδια. Λίγα λεπτά, ικανά όμως να ζωντανέψουν για τον επισκέπτη εικόνες ενός τρόπου ζωής που αποτελεί ανάμνηση πλέον. Λίγα λεπτά, ικανά για να δημιουργήσουν ανάμεικτα αισθήματα. Αισθήματα λύπης για την εγκατάλειψη και νοσταλγίας για τα παλιά από τη μία, και λανθάνουσας ικανοποίησης από την άλλη για το ότι οι άνθρωποι κατάφεραν να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους και οι νερόμυλοι πλέον δεν τους είναι απαραίτητοι, αφού μπορούν να βγάζουν πολύ πιο ξεκούραστα και άνετα το ψωμί τους.
Αν ήταν δυνατό να υπάρξει επικοινωνία του κόσμου των ανθρώπων με τον κόσμο των νυχτερίδων, μία φράση θα ήταν ικανή να καθησυχάσει τη δικαιολογημένη ανησυχία τους: “Μην ανησυχείτε, ο χώρος θα παραμείνει δικός σας”.
Εξάλλου, η ημέρα αυτή, η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, είναι αφιερωμένη και στις ίδιες, αφού αποτελούν οργανικό κομμάτι, και μάλιστα ιδιαίτερα χρήσιμο, του φυσικού περιβάλλοντος, και γι’ αυτό δικαιούνται αντίστοιχη προβολή στον κόσμο των ανθρώπων. Την πολύ σύντομη προβολή τόσο του πεταρίσματός τους μέσω του προβαλλόμενου σχετικού στιγμιότυπου, όσο και του περιβάλλοντα χώρου του κτιρίου που διαβιούν, του χώρου των Μύλων της Αμβρακιάς, μέσω των σχετικών εικόνων που συμπεριλαμβάνονται στο άρθρο αυτό.
Οπότε, ας κλείσει αυτή η σύντομη αναφορά στον εγκαταλειμμένο νερόμυλο με μία φράση: “Ας μην ανησυχούν οι νυχτερίδες”.